Τετάρτη 24 Νοεμβρίου 2010

Ζατρίκιον - Το Αρχαίο Ελληνικό παιχνίδι Σκακιού


Το σκάκι που όλοι γνωρίζουμε σήμερα είναι το αρχαιοελληνικό ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ. Σήμερα δεν υπάρχει άνθρωπος σε ολόκληρο τον πλανήτη που να μην γνωρίζει το ΣΚΑΚΙ που στην αρχαιότητα το ονόμαζαν ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ και που ήταν επινόηση των αρχαίων ελλήνων από την αρχή της ιστορικής τους διαδρομής.

Όταν ο Βρετανός αρχαιολόγος Σερ Άρθουρ Έβανς πραγματοποιούσε ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού στα τέλη του 19ου αιώνα, έμεινε έκθαμβος όταν αντίκρισε μια μεγάλη πλάκα από ελεφαντόδοντο και πέτρα χρώματος μπλε, με γυάλινη επικάλυψη και χρυσά φύλλα. Το εντυπωσιακό αυτό εύρημα ήταν το «Μέγα Ζατρίκιον» που συνοδευόταν από πέντε πιόνια από ελεφαντόδοντο και είχε διαστάσεις 104Χ61 εκατοστά και χρονολογείται γύρω στο 1600 π.Χ. Το «Μέγα Ζατρίκιον» ήταν ένα βασιλικό παιχνίδι ανάλογο με το σύγχρονο σκάκι και γι’ αυτό ο χώρος που ανακαλύφθηκε ονομάστηκε «Διάδρομος του Ζατρικίου».

Στην αρχική του μορφή απεικόνιζε ένα τέλειο ημερολόγιο με τέσσερα έτη, όπου οι 72 περιφερειακές γραμμές αντιστοιχούν σε 72 χρονικά διαστήματα των 20 λεπτών, δηλαδή μια 24ωρη μέρα (72Χ20 =1440 λεπτά = 24ώρες Χ 60 λεπτά = μία 24ωρη ημέρα).

Η λέξη Ζατρίκιον είναι ξεκάθαρα αρχαιοελληνική και ετυμολογικά προέρχεται από δύο λέξεις, το επιτακτικό μόριο «ζα-» και του ρήματος τριάζω ή τριάσσω. Το επιτακτικό μόριο «ζα» είναι πολύ γνωστό και το χρησιμοποιούμε σε πολλές λέξεις και έχει ως στόχο να ενισχύει το δεύτερο συνθετικό της λέξης.

Για παράδειγμα ζά(μ)πλουτος ή ζάπλουτος σημαίνει ο πολύ πλούσιος, ο πάμπλουτος, ο βαθύπλουτος, ζαφελής ο πανύ αφελής, ο πανβλαξ (ο ζα- αφελής), ζατρεφής ο ευτραφής (ο ζα- τρεφής) και (Λεξικό Σούδα) τα εξής: Ζαχρειής ο άγαν χρειώδης, Ζατρεφής ο ευτραφής κ.λπ. Και πλήθος άλλων παραδειγμάτων, που αναφέρουν τα σύγχρονα λεξικά, όπως: Ζάης, -ής, ές (επιθ.) = ορμητικός, θυελλώδης από το <θ. επιτ. μόριο ζα + άημι = πνέω. Ζάθεος, -ος, -ον (επιθ.) = ο πολύ θείος, ο ιερός, ο καθηγιασμένος από το <επιτ. μόριο ζα + θεός. Ζαθερής, -ής, -ές (επιθ.) = ο πολύ θερμός από το <επιτ. μόριο ζα + θέρος. Ζαμενής, -ής, ές = ο πανίσχυρος, ο πολύ ισχυρός από το <επιτ. μόριο ζα + μένος. Ακόμη τονίζεται ότι με το ζα- έχουμε και σε αρχαία γραφή το JA το οποίο σημαίνει: ζάλ, Sas, ζάρ, ζάρ-ι, saihs, szeszi, δηλαδή ζάρι ή κύβος. Και ο αριθμός 6 JA+, δηλαδή zal, ζάλ.

Το ρήμα τριάζω ή τριάσσω ή τριάττω σημαίνει νικώ. Και τριαγμός σημαίνει νίκη. Ζατριάζω σημαίνει υπερνικώ ή κατανικώ. Ακόμη γνωρίζουμε την λέξη Τρισμέγιστος (τρεις φορές Μέγιστος) και η έκφραση «τρισί πάλαις» δηλώνει αυτόν που νίκησε τρεις φορές, ο Τρινικητής. Συνεπώς με την λέξη Ζατρίκιον δηλώνεται η πλήρης συντριβή του αντιπάλου. Και ο παίζω το Ζατρίκιον είναι ο αήττητος νικητής. Το νικητήριο άθυρμα Ζατρίκιον ή Ζητρίκιον.
Το ρήμα το βρίσκουμε στο Μέγα Ετυμολογικόν ως εξής: Τριάσσειν = Το νικάν, από μεταφοράς των παλαισταιστών, εν ταις τρισί πάλαις την νίκην καρπούμενον, και ατρίακτος, ο αήττητος.

Αυτό αναφέρεται και στο Λεξικό του ψευδο-Ζωναρά, γράμμα Τ, ως εξής: Τριάσσω και τριάττω = το νικώ, εκ μεταφορά των παλαισταιστών, εν ταις τρισί πάλαις την νίκην καρπούμενον, και ατρίακτος, ο αήττητος. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι από το ζα- και ζη- βγαίνει και η λέξη ζάω (ζάω ή ζήω = ζω) = είμαι στην ζωή, ζω, είμαι ζωντανός ακμάζω, είμαι ακμαίος.
Με αυτήν την λογική Ζατρίκιον σημαίνει ακόμη και «ζω για να κινώ» ή διαβιώνω νικηφόρα». Θα μπορούσε δηλαδή να είναι Ζατρίκιον και Ζητρίκιον. Ακόμη έχουμε τριάσσω ή τριάττω και πεσσεία ή πεττεία.

Η κοινή καταγωγή των επιτραπέζιων παιχνιδιών που στην αρχαία Ελλάδα ονομάζονταν «πεττείες» είναι το «Πολυπολιτισμικό Σχέδιο για τα 50 χρόνια από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης» που έχει προταθεί στα 27 Κοινοβούλια και στην ΕΕ και έχει γίνει αποδεκτό, στο σύνολό του, με πλήθος εγγράφων, από την εποχή του Ντελόρ και του Σαντέρ, με γνωμοδοτήσεις:
1. «Σας συγχαρώ για το έργο σας, το οποίο παρέχει προστιθέμενη αξία στα κοινά Ευρωπαϊκά μας ιδεώδη» Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
2. «Σας συγχαίρω για το σημαντικό έργο σας και ειδικότερα σας συγχαίρω για το έργο του κ Ζώρζου το οποίο προάγει τον ελληνικό και Ευρωπαϊκό πολιτισμό» Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Ποιος δεν γνωρίζει το Ζατρίκιον (Σκάκι) το οποίο παίζουν και στις 27 χώρες της Ε.Ε. προσαρμόζοντας το με τον τοπικό εθνικό πολιτισμό της η κάθε χώρας; Το Ζατρίκιον ως άθυρμα πεττείας είχε και τις τρις μορφές, δηλαδή Ζατρίκιον με κυβείες, ζατρικίων με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών και τέλος Ζατρίκιον με κυβείες και με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών.
Το ότι προϋπήρχαν τα αρχαία ελληνικά αθύρματα είναι αυτονόητο γιατί γνωρίζουμε τις εκστρατείες του Διονύσου και του Ηρακλή που έγιναν χιλιάδες χρόνια πριν. Τα αθύρματα αναφέρονται στον Ησίοδο, την Σαπφώ, τον Αλκαίο, τον Όμηρο, τους Ομηρικούς ύμνους που γράφτηκαν αιώνες πριν τα περσικά ή ινδικά Ζατρίκια, τα οποία προφανώς είναι από εκείνες τις εκστρατείες. Δεν είναι τυχαίο όπου θεοί και προστάτες των πεττειών είναι η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Ερμής και ο Πάν.

Η θεά της σοφίας και των αθυρμάτων (παιχνιδιών) ήταν η Αθηνά η οποία ξεπήδησε από τον μυαλό του Διός ως σκέψη και την βλέπουμε σε πλήθος παραστάσεων σε αρχαία αγγεία με επιτραπέζια αθύρματα τύπου πεττείας ως επιβλέπον ή ως διαιτητής σε παρτίδες. Μεγάλοι αρχαίοι αντιπαίζοντες (πεττευτές και κυβευτές) είναι οι εξής: Παλαμήδης, Αχιλλέας, Αίας του Οιλέα, Εύβουλος, Άμφις, Αλέξιος, Θερσίτης, Αίαντας ο Σαλαμίνιος, Πρωτεσίλαος, Πλάτων, Αλκιβιάδης, Περικλής, Μεγας Αλέξανδρος και οι στρατιώτες του, Ξενοφών, Οδυσσέας και μνηστήρες Πηνελόπης και τόσοι άλλοι. (στην παραπάνω φώτο, δεξιά, βλέπουμε ενα αρχαιοελληνικό αγγείο με την παράσταση της Αθηνάς να επιβλέπει ένα παιχνίδι ζατρικίου ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα.)

Στο Βυζάντιο , εκτός από το αρχαιοελληνικό όνομα Ζατρίκιον χρησιμοποιούσαν και το όνομα σκάκους, το οποίο διασώθηκε για αιώνες. Αναφέρεται π.χ. και από τον συγγραφέα Γρηγόριο Ξενόπουλο, ο οποίος σε έργο του γράφει την έκφραση «παίξαμε τους σκάκους». Στο Βυζάντιο το Ζατρίκιον ονομαζόταν και Κιόσα και σε παράφραση Ζατριζάν, εξ ου πιθανόν και το Σαντράζ. Στα λατινικά scacco σημαίνει τετράγωνη εικόνα.

Αναφέρεται ότι το Ζατρίκιον διαχρονικά έχει υποστεί πλήθος από παραλλαγές και αλλαγές και άλλαξε πολλά ονόματα όπως Ζατρίκιον, Τσατουράνγκα, Τσατράνγκ, Σατράντζι και Σκάκι.

Δεν διαφωνεί όμως κανείς ότι το Τσατουράνγκα μετονομάστηκε σε Τσατράνγκ και στην συνέχεια σε Σατράντζι. Στην Ασία έχουμε Ελέφαντες και βεζίρηδες και στην Ευρώπη ευγενείς αξιωματικοί και βασίλισσες.

Ενώ σε παραλλαγές υπάρχουν κανόνια, ελέπολις, πολυβόλα κ.λπ. Στην Ευρώπη το σκάκι έγινε το αγαπημένο παιχνίδι των βασιλιάδων, και υπήρξε και αιτία πολέμου ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία, το έτος 1061 μ.Χ., όταν κατά την διάρκεια μιας σκακιστικής παρτίδας ο Γάλλος βασιλιάς χτύπησε στο κεφάλι με τη σκακιέρα τον Άγγλο βασιλιά. Το 1196 μ.Χ. η καθολική εκκλησία απαγορεύει το σκάκι με την απειλή ότι όποιος παίζει σκάκι δεν πάει στον παράδεισο με αιτιολογία ότι η συνεχή παρατήρησή των κομματιών του Ζατρικίου ήταν ένα είδος ειδωλολατρίας!..

Μετά από 3 αιώνες το Ζατρίκιον έγινε άθυρμα για όλους και με την στήριξη των Εκκλησιών. Θα πρέπει να τονίζουμε ότι ισχυρός παίκτης Ζατρικίου ήταν και ο γνωστός μας Γκρέκο.
Σύμφωνα με τον Αιγύπτιο ιερέα του ναού της Σαίδος, ο οποίος μίλησε στο Σόλωνα, οι Έλληνες είναι αρχαιότεροι των Αιγυπτίων κατά χίλια έτη. Σημαντικά είναι επίσης όσα λέει ο Σωκράτης στον πλατωνικό διάλογο «Φαίδρος», όπου επιβεβαιώνεται ότι οι Αιγύπτιοι διδάχθηκαν το Ζατρίκιον από τους Μιλήσιους Έλληνες, οι οποίοι έχτισαν την πόλη Ναύκρατις.
Στο αρχαίο απόσπασμα υπάρχουν δύο σημεία που δηλώνουν την πανάρχαια ελληνική ύπαρξη του Ζατρικίου (Σκακιού) από την εποχή των εκστρατειών του Διονύσου, του Ηρακλή και του Μεγαλέξανδρου.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι στο έργο του Θεόκριτου αναφέρεται ότι «έπαιζαν το κοινολεκτικώς λεγόμενον ζατρίκιον. Εκείνοι γάρ όταν πολλά ποιήσαντες ου δύναται ο έτερος νικήσαι τον ομοπαίκτορα, κινεί και τον από γραμμής λίθον, ήγουν ούτο βασιλέα καλούμενον».
Το σημείο αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι η έκφραση «κινεί και τον από γραμμής λίθον» (απονενοημένη κίνηση κατά τους αρχαίους) είναι ξεκάθαρο ότι την αρχαία Ελλάδα ήταν όρος των επιτραπέζιων αθυρμάτων τύπου πεττείας και σαφέστατα δηλωτικό ότι το Ζατρίκιον, σήμερα Σκάκι, ήταν συνέχεια των αθυρμάτων Μικροί και Μεγάλοι Πεσσοί (κατά τόπους πεσσοί), αρχαιοελληνική Πεττεία (με παραλλαγές), Δωδεκάγραμμο, Τάβλα, Τρίγραμμο, Πεντάγραμμο κ.λπ.

Ακόμη η αναφορά «ούτο βασιλέα καλούμενον» δηλώνει το αρχαίο ελληνικό άθυρμα της Πεττείας, τύπου Ludus Latrunculi, που είχαν πάρει οι ρωμαίοι από τους αρχαίους Έλληνες.
Ήδη το 1525 ο Ιταλός Μάρκο Τζιρόλαμο Βίντα δημοσιεύει ένα μεγάλο ποίημα στα λατινικά αφιερωμένο στο σκάκι, ακριβέστερα σε μια παρτίδα σκάκι του Απόλλωνα εναντίον του Ερμή, παρουσία των άλλων θεών του Ολύμπου.
Σε αυτό, προτείνει ονόματα κλασικής έμπνευσης για τα κομμάτια του σκακιού. Άλλωστε είναι γνωστό ότι το πρώτο στην ιστορία σκακιστικό περιοδικό, που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1836, είχε τον τίτλο Palamede.
Απλά μερικές αποδείξεις ότι εκείνες τις εποχές γνώριζαν περισσότερα για την αρχαιοελληνική προέλευση του σκακιού, από ότι γνωρίζουμε εμείς σήμερα. Συνεπώς το Ζατρίκιον έχει ιστορική διαδρομή χιλιάδων χιλιάδων χρόνων.



Του Γρηγόρη Ζώρζου

πηγή: http://www.ellinikoarxeio.com.

0 Μουχαμπέτια:

Related Posts with Thumbnails

MeDuSa-Kia

Blog Archive

Το Άλλο μου Παιδί...

Το σόι...

Ο Φονιάς...Νιαρ

Εκτιμώ...Διαβάζω & ακούω

Προσοχή...!

Στον αγώνα της ζωής....


....όποιος κι αν είναι ο στόχος σου...


.... να κρατάς τα μάτια σου....


...στον λουκουμά....κι όχι στην τρύπα.


Oscar Wilde

Το νου σας... ;o)

....Το νου σας ρεμάλιααααααααα…

χς βαρς κούεται, πολλ τουφέκια πέφτουν ;o)

About Μή!

Ο Ρουφιάνος...