MeDuSa

Η ρημαγμένη από την Κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο Αθήνα του 1950 έμοιαζε σκηνικό παράταιρο για ένα 13χρονο αγόρι που καβαλούσε ένα ποδήλατο με... πανιά. Οσοι γνώριζαν βεβαίως ότι ήταν γιος του ναυάρχου Δερτούζου χαμογελούσαν με κατανόηση. Ο μικρός αυτός είχε μεγαλώσει σε καταδρομικά και υποβρύχια μαθαίνοντας την αλφαβήτα σχεδόν ταυτόχρονα με τα σήματα Μορς. Είχε ήδη φτιάξει τον δικό του... ραδιοφωνικό σταθμό! Επαναστάτης χωρίς όρια; Οχι ακριβώς. Απλώς, όπως έλεγε αργότερα σε μια συνέντευξη, «ανοιγόκλεινε» για χρόνια σαν διακόπτης μεταξύ του προτύπου ενός πειθαρχικού και θρησκευόμενου πατέρα και μιας καλλιτεχνικής και ανεξάρτητης φύσης, αυτής της λαμπρής πιανίστριας μητέρας του. Μόνο πολύ αργότερα, δήλωσε, κατάφερε να φέρει αυτά τα δύο σε αρμονική σύγκλιση.

Πέρασε τη δεύτερη πενταετία της ζωής του μέσα στην άγρια πείνα της Κατοχής, με τον πατέρα του στην Αίγυπτο, να μετράει κάθε πρωί τους νεκρούς της καθώς πήγαινε στο δημόσιο σχολείο. Από την Δ' δημοτικού εγγράφηκε στο Κολλέγιο Αθηνών. Ανόρεχτος στην αρχή, πέρασε τρεις χρονιές με κακούς βαθμούς στα μαθηματικά και στην έκθεση. Το άγριο σήκωμα από τις τιράντες του καθηγητή Μαθηματικών τον νουθέτησε διά παντός. Εγινε αστέρι στα μαθηματικά και με το απολυτήριο του λυκείου κέρδισε το 1954 μια υποτροφία του Ιδρύματος Φουλμπράιτ για την Αμερική. Εχοντας διαβάσει ένα άρθρο για «μηχανικά ποντίκια» είχε ήδη αποφασίσει ότι η τεχνολογία θα φώτιζε το μέλλον του. Ο στόχος του έγινε από τότε το ΜΙΤ, το λαμπρότερο τεχνολογικό πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης.

Η υποτροφία που κέρδισε στα 17 του δεν ήταν για τη Βοστώνη αλλά για το επαρχιώτικο Οζαρκς του Αρκανσο. Πήγε και... μέθυσε από το αμερικανικό όνειρο της δεκαετίας του '50. Φοιτητής Ηλεκτρολογίας στο εκεί κολέγιο δεν βρήκε πολλά αγόρια με κατανόηση για τις ιδέες του περί πολιτικής αρετής αλλά πολλά κοριτσόπουλα που τρελαίνονταν να μάθουν ελληνικούς χορούς.

* Από την αφάνεια στα ουράνια

Τα κατάφερε να ανταποκριθεί αφού ταξίδεψε 200 μίλια ως τον πλησιέστερο έλληνα... παπά που του τους έμαθε. Πήρε το πτυχίο του στα τρία χρόνια και σύντομα διακρίθηκε ως ερευνητής. Δούλεψε με επιτυχία, δημιούργησε αρκετές ευρεσιτεχνίες και έγινε διευθυντής Ερευνών αλλά ο στόχος τον περίμενε. Υπέβαλε αίτηση για διδακτορικό στο ΜΙΤ, επιλέχθηκε και το ολοκλήρωσε σε τρία χρόνια. Το 1964 έγινε μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΜΙΤ και ξεκίνησε ένα πειραματικό μάθημα ηλεκτρολογίας που συνδύαζε τον ως τότε αναλογικό κόσμο με τον πρωτοεμφανιζόμενο ψηφιακό. Από πατέντα σε πατέντα, από αναγνώριση σε αναγνώριση, στήνει το 1968 την εταιρεία Computek που κατασκευάζει τις πρώτες γραφικές οθόνες υπολογιστών και... παντρεύεται. Η εταιρεία μεγαλώνει, φθάνει τα 120 άτομα προσωπικό, γεννιέται το πρώτο από τα δύο παιδιά του... αλλά οι οθόνες τιμώνται 12.000 δολάρια η μία, η αγορά είναι δύσκολη και οι ακαδημαϊκές υποχρεώσεις τον «τραβάνε από το μανίκι». Η λύση δίνεται όταν το 1974 του προτείνουν να αναλάβει το Εργαστήριο Επιστήμης Υπολογιστών του ΜΙΤ, το περίφημο ως σήμερα LCS, οπότε και την πουλάει.

Η συνέχεια ήταν μια διαρκής πτήση στο όνειρο. Ο Μιχάλης Δερτούζος αποδεικνύεται όχι μόνο ικανότατος μάνατζερ αλλά και εξαιρετικός οραματιστής και υλοποιητής ιδεών. Αγκαλιάζει κάθε σπινθηροβόλο μυαλό, το στηρίζει και του δίνει διεξόδους ­ αναμειγνύοντας, όπως ο ίδιος έλεγε, την τεχνολογία και τον ανθρωπισμό σε μια σαλάτα ώσπου να πετύχει. Η πρώτη συμβουλή που δίνει σε κάθε καινούργιο συνεργάτη του στο εργαστήριο είναι άλλωστε εξόχως ελληνική: «Με το ένα χέρι να αγγίζεις τ' άστρα και με το άλλο να ανακατεύεις τη λάσπη».

Οι «επιτυχημένες συνταγές» του σύγχρονου Ηφαίστου γίνονται περιώνυμες, με ηχηρότερη αυτήν του εφευρέτη του Διαδικτύου, του Tim Berners Lee. Οπως δηλώνει ο ίδιος ο Lee, «χωρίς τον Μιχάλη ίσως δεν θα υπήρχε www. Οι δικές μου ιδέες ήταν σκόρπιες και άτακτες. Ο Δερτούζος τούς έδωσε στόχο και μορφή, αυτός έκανε όσα χρειάζονταν για να πιάσουν τόπο και να γίνουν αποδεκτές». Εμπνεόμενος από την κοινοκτημοσύνη της αρχαίας ελληνικής αγοράς, ο συμπατριώτης μας τον βοήθησε να κρατήσει την τεχνολογία του Διαδικτύου ελεύθερη. Παρόμοια μάγια έκανε για απίστευτα πολλούς. Η Αμερική τού το αναγνώρισε και ο Δερτούζος έγινε σύμβουλος αμερικανών προέδρων, σύμβουλος αργότερα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σύμβουλος και της χώρας μας επί Ανδρέα Παπανδρέου. Φίλος στενός του αντιπροέδρου Αλ Γκορ και του αφεντικού της Microsoft Μπιλ Γκέιτς, κινδύνεψε πέρυσι να εμπλακεί στη γνωστή δικαστική διαμάχη. Είχε μόλις λάβει χορηγία 20 δισ. δολαρίων από τον Γκέιτς για το μεγαλεπήβολο έργο του LCS «Oxygen», που στοχεύει να κάνει τον υπολογιστή τον καλύτερο και πιο διακριτικό φίλο του ανθρώπου, απαραίτητο και αφανή, όπως το οξυγόνο. Ο Γκέιτς τού ζήτησε να καταθέσει υπέρ του στο δικαστήριο και ο Δερτούζος δέχθηκε υπό τον όρο να μη γνωρίζουν οι δικηγόροι του τι θα καταθέσει και να μη λάβει καμία ανταμοιβή. Τελικά από την κατάθεσή του των έξι ωρών συνήγοροι και κατήγοροι άντλησαν επιχειρήματα εξίσου. Ενώ οι δικαστές εξεπλάγησαν από την εντιμότητά του, κάποιοι έσπειραν ψιθύρους για την ακεραιότητα του καθηγητή.

Ο συμπατριώτης μας έχασε για πρώτη φορά το πασίγνωστο χιούμορ του και απάντησε ελληνικότατα: «Κανένας ως τώρα δεν αγόρασε τον Μιχάλη Δερτούζο ­ και όποιος βρεθεί να το πει αυτό θα του κόψω τα πόδια!». Και το εννοούσε. Οσοι θυμούνται την κόντρα του με τη CIA, το 1997, για τη δημοσίευση ή μη του αλγορίθμου κρυπτογράφησης RSA ­ μολονότι η χρηματοδότηση του LCS προερχόταν κατά 61% από την κυβέρνηση των ΗΠΑ ­ το προσυπογράφουν.

* Ο πλούτος του ανθρώπου

Ο Μιχάλης Δερτούζος έφυγε πλούσιος. Πλούσιος υπό τη σωκράτεια λογική, του ανθρώπου που διήγε αεί διδασκόμενος. Πλούσιος γιατί μεθούσε από τα αμέτρητα ξενύχτια του παρέα με την πληροφορική, γιατί είχε το σκαρί του να πλέει στον Ατλαντικό, τη 12κύλινδρη BMW του για να κυνηγάει τις σκέψεις του, τον τόρνο και την πλάνη του για να δουλεύει το ξύλο, το άλλο χόμπι του. Πλούσιος γιατί του αρκούσαν η καλή μουσική και η επίσκεψη στην Ελλάδα για να ξανανιώσει. Πλούσιος γιατί πρόσφατα, το 1998, ερωτεύθηκε ξανά, παντρεύτηκε ξανά (μια φλαουτίστρια αυτή τη φορά) και έγινε παππούς. Πλούσιος γιατί είχε παντού φίλους, είχε κερδίσει τον σεβασμό όλων και οι ακαδημίες των δύο πατρίδων του τον είχαν αναγορεύσει άξιο μέλος τους.

Ο πλούτος που μας άφησε είναι απίστευτος. Σχηματικά είναι απανθισμένος στα οκτώ βιβλία του, με πιο πρόσφατο την «Ανολοκλήρωτη επανάσταση». Στην ουσία είναι κατατεθειμένος παντού γύρω μας, σε όποια ηλεκτρονική συσκευή και υπηρεσία διευκολύνει τη ζωή μας. Ακόμη περισσότερο, είναι συμπυκνωμένος στην επιταγή που μας άφησε για έναν Νέο Διαφωτισμό, το σμίξιμο της τεχνολογίας με τον ανθρωπισμό. Ενα κέλευσμα βαθύτατα ελληνικό στη φιλοσοφία του, μια ειλικρινής κραυγή αγωνίας για το μέλλον μας που τόσο ποιητικά διατύπωσε στο τελευταίο βιβλίο του:

«Η ανθρωπότητα έκανε ένα τεράστιο λάθος όταν πριν από 300 χρόνια διαχώρισε την τεχνολογική εξέλιξη από τη φιλοσοφία και τον ανθρωπισμό... Πρέπει να ξυπνήσουμε, να ακούσουμε μέσα μας και να αφουγκραστούμε ιδιαίτερα τα πιο απόμακρα κομμάτια του διασπασμένου είναι μας... Η επανένωση δεν είναι εύκολη. Αξίζει όμως να γίνει ο διηνεκής στόχος μας. Ας διορθώσουμε το σφάλμα του Διαφωτισμού και ας κοιτάξουμε ξανά εκστατικοί το ηλιοβασίλεμα, τον τροχό και ό,τι μπορεί να βρίσκεται πίσω τους».